Nhắc tới tên tuổi nhiều nhà khoa học tận hiến cả cuộc đời cho đất nước, được Tổ quốc ghi công và lịch sử ghi danh như giáo sư Trần Đại Nghĩa, nhà bác học Lương Định Của, bác sĩ Đặng Văn Ngữ…, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, lịch sử cho thấy, đất nước chỉ hưng thịnh khi khơi dậy được lòng yêu nước, quy tụ được người tài, đức dốc lòng vì nước, dám xả thân vì nghĩa lớn. Đất nước không có người hiền tài thì không thể hưng thịnh...
Trong bài viết này, tôi muốn bàn sâu đến một khía cạnh. Nước ta còn nghèo và khó khăn về nhiều mặt. Nói “trải thảm” để mời giới trí thức giỏi, tâm huyết về giúp đất nước, là điều chúng ta sẽ cố gắng làm, nhưng chắc chắn không dễ bởi cơ sở vật chất còn nhiều thiếu thốn. Lương trả dù thế nào cũng không thể đủ cao tương xứng đóng góp của họ. Rồi thì cơ sở vật chất kèm theo, như nhà ở, phương tiện đi lại cũng như máy móc, môi trường nghiên cứu cũng có nhiều vấn đề,...
Thủ tướng gặp gỡ các trí thức trẻ tài năng. Ảnh: VGP
Vì thế, điều quan trọng nhất trước tiên chính là cần phải khơi dậy nơi họ lòng yêu đất nước, yêu dân tộc, không muốn Việt Nam bị thế giới xem thường và thể hiện rõ thiện ý đón các trí thức trở về cống hiến cho quê hương. Người Việt ta, dù ở phương trời nào, cũng đều canh cánh trong lòng nỗi trăn trở làm sao để đất nước phát triển, mở mày mở mặt với bên ngoài. Làm sao để có các sản phẩm, các công ty tầm cỡ thế giới “made in VietNam”, đặc biệt là các sản phẩm công nghệ. Thời nào cũng vậy, cho dù là thời 4.0 đi chăng nữa. Và lịch sử có thể cho chúng ta rất nhiều bài học hữu ích về quy tụ nhân tài.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà ái quốc vĩ đại và vô cùng thành công trong việc “chiêu hiền đãi sĩ”. Chỉ một lời kêu gọi đúng lúc, đúng chỗ, đúng người cần vận động, Người có thể làm được những điều mà không ai có thể làm được.
Như trường hợp kỹ sư Trần Đại Nghĩa trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã trở về nước cống hiến từ năm 1946, sau lần gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Pháp. Ông đã từ bỏ giàu sang phú quý bên nước người dù có rất nhiều bằng đại học, để về nước, dấn thân cùng dân tộc trong cuộc trường chinh đầy gian khổ. Con người huyền thoại ấy có thể xem như một điển hình của việc Đảng và Chính phủ ta quy tụ hiền tài.
Năm 1935, một số trí thức và nhà giáo tiến bộ đương thời ở Nam bộ đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho cậu học sinh đậu tú tài vốn thông minh hơn người Phạm Quang Lễ (tên khai sinh của Trần Đại Nghĩa) sang Pháp du học. Và suốt 11 năm ở Pháp (1935 – 1946), ông đã tốt nghiệp nhiều trường Đại học quốc gia: Cầu – Đường, Điện, Mỏ, Bách khoa, Học viện kỹ thuật Hàng không và nhiều chứng chỉ khoa học cơ bản của Đại học Tổng hợp Sorbonne. Ông cũng đã bí mật học thêm nghề chế tạo vũ khí.
Tháng 5/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Paris dự Hội nghị Fontainebleau, ông đã được gặp Bác. Ít ngày sau đó, ông cùng một số trí thức yêu nước tình nguyện theo Bác về Việt Nam với hơn một tấn tài liệu quý thuộc lĩnh vực chế tạo vũ khí. Ông trở thành người khai sinh ra ngành công nghiệp quốc phòng Việt Nam từ hai bàn tay trắng, góp phần đánh thắng thực dân Pháp. Ông trở thành giáo sư, viện sĩ, Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam, Anh hùng Lao động và được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về nghiên cứu và chế tạo vũ khí.
Khi kháng chiến chống Pháp, chúng ta tiếp tục được đón các trí thức lớn khác trở về từ Pháp, như bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, bác sĩ Trần Hữu Tước, ông Nguỵ Nhu Kon Tum, như tiến sĩ Triết học lỗi lạc Trần Đức Thảo, như giảng viên Hoàng Xuân Nhị, như anh em ruột, kĩ sư Võ Đình Quỳnh và kĩ sư Võ Đình Bông..., ở Nhật về nước thì như bác sĩ Đặng Văn Ngữ...
Rồi thì một lớp trí thức khác nữa được đào tạo căn cơ ở nước ngoài rồi về nước làm việc, đời sống tuy khá giả nhưng cũng đã từ bỏ tất cả, chỉ bởi có cảm tình với cách mạng mà chấp nhận rời Thủ đô tham gia đồng hành cùng cuộc kháng chiến cứu quốc, như kỹ sư Tạ Quang Bửu, bác sĩ Đặng Vũ Hỷ...
Suốt những chặng đường khó khăn, gian khổ của dân tộc, đã có biết bao trí thức tài ba từ bỏ cuộc sống sung túc, đủ đầy, hào quang hứa hẹn để trở về chung vai gánh vác cùng đồng bào mình. Nếu không phải là lòng yêu nước luôn da diết, nồng nàn trong thăm thẳm mỗi người Việt, thì chắc hẳn chẳng có động lực nào đủ mạnh.
Bối cảnh Việt Nam ngày nay đã khác, đã phát triển hơn trước rất nhiều. Nhưng chưa bao giờ chúng ta có thể ngủ quên trong sự thỏa mãn với những gì đạt được. Giờ đây “Cách mạng 4.0” đã trở thành khái niệm bắt gặp nơi nơi, là tương lai mà chúng ta không thể đứng ngoài. Nhưng để nó trở thành hiện thực là cả con đường đầy thách thức.
Trên con đường đó không thể thiếu sự chung tay của những trí thức trẻ tiêu biểu trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Tất nhiên, thế hệ trẻ hôm nay cũng đã khác, với những hệ giá trị, thế giới quan, những kỳ vọng cũng như những nhu cầu phong phú và khác cha ông rất nhiều. Bởi thế cách thu hút và quyết tâm tháo bỏ những rào cản để mời họ trở về cũng sẽ phải khác đi. Nhưng tất cả vẫn phải bắt đầu từ một tấm lòng khát khao dựng xây đất nước hùng cường – từ cả hai phía, người mời và người được mời.
Theo Quốc Phong - www.vietnamnet.vn
Ban Biên tập VVFC - Tiền thân là Trung tâm Thẩm định giá Bộ Tài chính
